Subliminal

Wat is subliminal?

Subliminal is het Engelse woord voor ‘onderbewust’. Het staat voor prikkels die niet bewust worden waargenomen maar wel opgepikt worden door het onderbewustzijn. Er zijn verschillende methoden om sublimale prikkels vast te stellen en te testen, omdat het lastig is om de effecten objectief vast te leggen worden er regelmatig veronderstellingen gemaakt die niet objectief verifieerbaar zijn. Wat betekent subliminal en hoe is het mogelijk om mensen te manipuleren zonder dat ze zich hiervan bewust zijn?

Definitie subliminal

Alles wat we niet bewust waarnemen kan tot het onderbewustzijn worden gerekend. We weten dat het bestaat maar we kunnen dit deel van ons brein niet direct aanspreken. Bij subliminal methoden wordt getracht om direct te communiceren met het onderbewustzijn. Door hersenactiviteit te meten is het tot op zekere hoogte mogelijk om de effectiviteit te bepalen. Daarnaast kunnen op basis van subjectieve constatering analyses worden uitgevoerd. Toch blijft het lastig om de impact van subliminal messaging objectief vast te stellen.

Verborgen boodschappen

Een bekend voorbeeld van subliminal messages is de ‘Satanic Panic’ uit de jaren tachtig van de twintigste eeuw. Een kleine maar fanatieke groep (voornamelijk) Christenen was ervan overtuigd dat de jeugd beïnvloed zou worden door Satanisten via diverse media. Met name Heavy Metal muziek moest het ontgelden waarbij werd beweerd dat artiesten doelbewust satanische boodschappen verborgen in hun muziek. Door woorden en zinnen achteruit te spelen en te verwerken in de muziek zou het onderbewustzijn deze boodschappen oppikken om de luisteraar bijvoorbeeld tot zelfmoord aan te zetten. Judas Priest is een rockband die voor de rechter moest verschijnen. De beweringen werden ontkend en het kon niet bewezen worden dat luisteraars überhaupt via ‘backwards masking’ beïnvloed konden worden.

In films zijn ook experimenten uitgevoerd met verborgen boodschappen. De meeste films in de bioscoop worden met een snelheid van 24 afzonderlijke beelden per seconde afgespeeld. Door één beeld te vervangen door bijvoorbeeld een foto van een glas cola zou de verkoop van cola drankjes tijdens de pauze stijgen. Bioscoopgangers konden dit beeld niet bewust waarnemen, toch kregen ze dorst zonder zich te beseffen waarom. Jaren later bleek dat de onderzoeker de resultaten gemanipuleerd had en er geen noemenswaardig effect vast te stellen was.

Filmmakers maken regelmatig gebruik van deze ‘split frame’ methode om emoties op te roepen of om boodschappen te verbergen. Ook hier is het lastig te bepalen of deze methode effect heeft. Wel is het mogelijk om met montage suggesties op te wekken. Zo werd tijdens een politieke campagne het gezicht van een politicus vertoond na het uitspreken van het woord “ratten”. Er werd niets gezegd over de politicus maar in context leek het wel zo te zijn.

Mindpower en NLP

Een relatief nieuwe trend in subliminal beïnvloeding is Neurolinguistisch Programmeren. Het begon als een methode om communicatie te verbeteren in de jaren zeventig van de twintigste eeuw. Het wordt vaak aangeprezen als methode om mensen te beïnvloeden om acties uit te voeren zonder dat ze hier doelbewust toestemming voor hebben verleend. Omdat er geen objectieve wetenschappelijke onderbouwing bestaat wordt NLP door critici tot de pseudowetenschap gerekend. Mentalisten maken gebruik van dit soort technieken zoals Derren Brown, Gili en Victor Mids, hoewel ze zelf aangeven dat het met name een combinatie betreft van illusionisme en psychologische technieken. Door ‘ankers’ in het brein van iemand te plaatsen is het mogelijk de perceptie te veranderen en het gedrag te manipuleren.

Subliminal methoden in marketing

In winkels wordt vaak gebruikt gemaakt van technieken om de klant te beïnvloeden. Een deel van deze methoden zijn duidelijk merkbaar, andere niet. Zo wordt de lucht van ovens naar de winkel geleid omdat de geur van vers brood aan zou zetten tot extra verkopen. Een groter winkelwagentje kan leiden tot het aanschaffen van meer producten. Op hotel boekingswebsites wordt weergegeven hoeveel personen op ieder moment naar dezelfde pagina kijken. Dat lijkt klantvriendelijk maar het is bedoeld om de bezoeker aan te zetten tot actie. Dit geldt ook voor een teller die aftelt maar steeds opnieuw start als de pagina nogmaals bezocht wordt.