Subliminal

Subliminal is het Engelse woord voor ‘onderbewust’ en verwijst naar prikkels die niet bewust waargenomen worden, maar wel door het onderbewustzijn worden opgepikt. Deze prikkels worden verwerkt zonder dat je er bewust van bent, waardoor ze mogelijk je gedachten, gevoelens of gedrag kunnen beïnvloeden zonder dat je dit door hebt. Bij subliminal communicatie of messaging gaat het vaak om informatie die net onder de drempel van bewuste waarneming wordt aangeboden.

Definitie subliminal

Alles wat we niet bewust waarnemen maar toch invloed kan hebben op ons denken en gedrag, valt onder het begrip subliminal. De term komt voort uit het Latijnse ‘sub limen’, wat letterlijk ‘onder de drempel’ betekent. Het verwijst naar zintuiglijke prikkels die te zwak of te kort zijn om bewust waargenomen te worden, maar die wel door je hersenen geregistreerd worden.
Bij subliminal methoden wordt geprobeerd om direct te communiceren met het onderbewustzijn. Hoewel het lastig is om de effecten van subliminal messaging objectief vast te stellen, tonen sommige studies aan dat er wel degelijk invloed kan zijn, zij het vaak subtiel en onder specifieke omstandigheden.
“Het fascinerendste aspect van subliminal beïnvloeding is dat het niet om occulte praktijken gaat, maar om een wetenschappelijk aantoonbaar psychologisch mechanisme. De effecten zijn vaak veel subtieler dan mensen denken, maar juist daardoor zo interessant voor marketingprofessionals die gedragsbeïnvloeding bestuderen.”
Rick – Online Marketing Specialist bij Doublesmart

Verborgen boodschappen

Een bekend historisch voorbeeld van vermeende subliminal messages is de ‘Satanic Panic’ uit de jaren tachtig. Een groep voornamelijk religieuze activisten beweerde dat rockbands zoals Judas Priest doelbewust satanische boodschappen verborgen in hun muziek door teksten achterstevoren op te nemen (‘backwards masking’). Deze beweringen leidden zelfs tot rechtszaken, maar er kon nooit wetenschappelijk bewezen worden dat luisteraars onbewust beïnvloed werden door deze vermeende boodschappen.
Een ander bekend voorbeeld komt uit de filmwereld. In de jaren 50 beweerde marktonderzoeker James Vicary dat hij de verkoop van cola en popcorn in een bioscoop had verhoogd door tijdens de film enkele frames met de tekst “Drink Coca-Cola” en “Eet popcorn” te tonen. Deze frames werden te kort getoond (1/24 seconde) om bewust waargenomen te worden. Later bleek dat Vicary zijn resultaten had verzonnen, wat veel twijfel zaaide over de effectiviteit van subliminal beïnvloeding.

Subliminal technieken in de praktijk

Tegenwoordig worden subliminal technieken op verschillende manieren toegepast, hoewel de effectiviteit varieert:

• Visuele technieken: zeer korte beelden of symbolen die net onder de waarnemingsdrempel vallen
• Auditieve technieken: geluiden of boodschappen die te zacht zijn om bewust gehoord te worden
• Embedded images: verborgen beelden of symbolen in grotere afbeeldingen, zoals gezichten in ijsblokjes of vormen in reclamebeelden
• Priming: het onbewust activeren van bepaalde associaties die later gedrag kunnen beïnvloeden

Mindpower en NLP

Neurolinguïstisch programmeren (NLP) wordt soms in verband gebracht met subliminal beïnvloeding. NLP is in de jaren zeventig ontwikkeld als een methode om communicatie te verbeteren en gedragsverandering te faciliteren. Sommige NLP-technieken richten zich op het creëren van specifieke mentale associaties of ‘ankers’, waarmee je iemands perceptie of gedrag zou kunnen beïnvloeden.
Hoewel aanhangers van NLP geloven in de kracht van deze technieken, bestaat er weinig wetenschappelijke onderbouwing voor de effectiviteit ervan. Mentalisten als Derren Brown en Victor Mids maken gebruik van vergelijkbare technieken, maar geven zelf aan dat het vooral gaat om een combinatie van illusionisme, psychologische inzichten en suggestie.

Subliminal methoden in marketing

In de marketing worden verschillende technieken toegepast die raken aan het concept van subliminal beïnvloeding. Deze zijn echter vaak meer subtiel en minder controversieel dan de mythische voorbeelden uit het verleden:
Winkels gebruiken geuren (zoals vers gebakken brood) om een positieve sfeer te creëren en je koopgedrag te beïnvloeden. Grotere winkelwagentjes kunnen je onbewust aanzetten tot het kopen van meer producten. En op boekingswebsites zie je vaak meldingen als “15 mensen bekijken deze kamer op dit moment” om je tot actie aan te zetten via het principe van schaarste.
In online adverteren worden ook elementen gebruikt die je onbewust kunnen beïnvloeden, zoals strategisch kleurgebruik, specifieke beeldcomposities en zorgvuldig gekozen woorden die bepaalde emoties oproepen. Hoewel deze technieken niet strikt ‘subliminal’ zijn in de klassieke definitie, maken ze wel gebruik van psychologische principes die deels onbewust werken.

Wetgeving rond subliminal beïnvloeding

In veel landen, waaronder Nederland, is het gebruik van echte subliminal advertenties (zoals flitsende beelden die onder de bewustzijnsdrempel vallen) verboden. De Europese richtlijn voor audiovisuele mediadiensten verbiedt expliciet het gebruik van subliminale technieken in reclame. Dit verbod is ontstaan vanuit ethische overwegingen: mensen moeten bewust kunnen kiezen of ze beïnvloed willen worden door reclame.
Dit betekent echter niet dat alle vormen van onbewuste beïnvloeding verboden zijn. De subtiele psychologische technieken die tegenwoordig in marketing worden gebruikt, vallen doorgaans buiten deze wetgeving omdat ze niet volledig onder de waarnemingsdrempel vallen.

De wetenschappelijke stand van zaken

De wetenschap heeft een genuanceerd beeld van subliminal beïnvloeding. Onderzoek toont aan dat subliminal prikkels wel degelijk effect kunnen hebben, maar deze effecten zijn meestal klein, kortdurend en werken het beste onder specifieke omstandigheden. De dramatische effecten die soms worden toegeschreven aan subliminal beïnvloeding, zoals het aanzetten tot grote aankopen of gedragsveranderingen, worden niet ondersteund door wetenschappelijk bewijs.
Moderne studies richten zich meer op hoe onbewuste processen ons gedrag beïnvloeden, zonder dat dit noodzakelijk de vorm aanneemt van ‘verborgen boodschappen’. Dit onderzoeksveld, bekend als de cognitieve psychologie en neuromarketing, levert waardevolle inzichten op voor conversie optimalisatie en effectieve marketing.

Conclusie

Subliminal beïnvloeding is een fascinerend concept dat verwijst naar prikkels die onder de bewustzijnsdrempel vallen maar toch invloed kunnen hebben op ons denken en gedrag. Hoewel de dramatische claims uit het verleden vaak overdreven waren, tonen wetenschappelijke studies aan dat subtiele, onbewuste beïnvloeding wel degelijk mogelijk is, zij het op een veel genuanceerdere manier dan vaak wordt gedacht.
Wil je meer weten over effectieve psychologische principes die je kunt toepassen in je marketing, zonder te vervallen in twijfelachtige subliminal technieken? De CRO specialisten van Doublesmart helpen je graag met wetenschappelijk onderbouwde methoden om je conversies te verbeteren.