Proactief betekent dat iemand een handeling uitvoert om te voorkomen dat iets gebeurt wat redelijkerwijs wel zou plaatsvinden als er niet vooraf ingegrepen wordt. Denk aan het inschakelen van politie bij een voetbalwedstrijd om te voorkomen dat er rellen plaatsvinden nadat de wedstrijd ten einde is. De proactief definitie lijkt sterk op het woord ‘preventief’, de uitleg kan wel degelijk verschillen. Wat is proactief en hoe kan deze manier van handelen voordeel (of nadeel) opleveren in verschillende situaties?
De Engelse term ‘proactive’ werd geïntroduceerd in de jaren dertig van de twintigste eeuw. Het woord werd gebruikt binnen het domein van experimentele psychologie, toen had proactief nog een andere betekenis dan nu het geval is. In 1933 stond het voor “stoornis of vertraging van leren of van het onthouden van wat is geleerd door effecten die actief blijven van omstandigheden voorafgaand aan het leren”. Een complexe uitleg waarbij het juist duidt op zaken die zich in het verleden hebben afgespeeld die hinderlijk zijn voor het leer- of retentie proces in de toekomst.
In 1946 zou de Oostenrijkse existentiële neuropsychiater dokter Viktor Frankel dit woord voor het eerst gebruiken om iemand te beschrijven die verantwoordelijkheid nam voor zijn of haar leven, in plaats van te zoeken naar externe omstandigheden. Dit is een compleet andere interpretatie van de oorspronkelijke betekenis. Er wordt hier nadruk gelegd op het belang van moed, doorzettingsvermogen en individuele verantwoordelijkheid.
Nu wordt de term gebruikt om iemand te beschrijven die uit zichzelf een handeling verricht om een probleem te voorkomen dat waarschijnlijk zou gebeuren als er geen actie wordt ondernomen. Daarmee lijkt het veel op de definitie van preventief.
Het verschil tussen deze twee woorden is subtiel, sommige mensen beweren zelfs dat het synoniemen zijn. Eenvoudig gesteld lijkt proactief uit te gaan van de actie die een persoon onderneemt om een beter resultaat te behalen dan zonder actie redelijkerwijs het geval zou zijn. Bij preventieve acties wordt uitgegaan van een mogelijk problematische gebeurtenis die door vooraf maatregelen te treffen voorkomen kan worden. Een proactieve houding heeft daarmee een meer positieve uitstraling en kan ook op een verbetering duiden in plaats van crisis-management zoals dit bij preventie doorgaan van toepassing is.
Een werknemer krijgt taken toebedeeld die uitgevoerd moeten worden. Als dit volgens afspraak verloopt functioneert de werknemer in principe goed. Een werknemer die proactief handelingen uitvoert ziet werkzaamheden of uitdagingen vooraf aankomen en handelt voordat er een opdracht wordt verstrekt. Bijvoorbeeld een magazijnmedewerker die weet dat er een grote lading aan zit te komen en een moment neemt om alvast wat ruimte te maken in de schappen. Dit is geen specifieke opdracht maar de werknemer neemt hier proactief een beslissing. In dit geval zou het woord ‘preventief’ dus niet op zijn plaats zijn.
Een vaste klant geeft aan dat er een vreemd geluid hoorbaar is in de motor van zijn auto. De garagehouder weet dat er bij dit speciale model regelmatig problemen zijn met de carburateur. Dit is een onderdeel op bestelling met een levertijd van enkele weken. Zonder specifieke opdracht van de klant laat de ondernemer alvast een carburateur komen, als de klant drie weken later terugkeert kan de oude carburateur direct worden vervangen. De garagehouder neemt een investeringsrisico en heeft hierbij niet meer winst. Deze snelle en proactieve service kan wèl leiden tot een hoger klantvertrouwen en goede recensies.
Waarzeggers keken vroeger letterlijk naar koffiedik ofwel de gemalen koffie na bereiding om hier de toekomst in te lezen. Hoewel proactief handelen over het algemeen als een positieve daad wordt gezien, kan het ook nadelig zijn. De uitkomst ligt namelijk niet altijd vast, daarnaast is het niet objectief toetsbaar of het resultaat bij proactief handelen daadwerkelijk beter is dan bij afwachten en niets doen. Zo is er het ethische vraagstuk genaamd “the trolley dilemma” waarbij een persoon een groep mensen kan redden door een wissel om te zetten met als gevolg dat één ander persoon sterft. Zonder ingrijpen zal de groep waarschijnlijk overreden worden door de trein en zal de persoon op het andere spoor overleven. Wat ga je (niet) doen?
