Privatisering staat voor een proces waarbij het eigendom van een bedrijf of dienst overgaat van de overheid naar een private partij. Publieke eigendommen waaronder staatsbedrijven worden door particuliere partijen overgenomen. Naast een volledige transitie is het ook mogelijk dat de overheid een deel van de aandelen in bezit houdt. Wat is privatisering en wat zijn de voor- of nadelen van deze wijze van ondernemen?
De betekenis van privatisering is letterlijk dat een orgaan van de overheid privaat wordt. Een commerciële partij neemt de aandelen over en betaalt hier een bedrag voor. De grondbeginselen van deze transitie komen voor uit de Washington-consensus. Deze praktijk is controversieel, er zijn tegenstrijdige opinies omtrent de privatisering van organisaties.
Eigenlijk zijn er twee definities mogelijk van de Washington-consensus, In 1989 zou John Williamson deze term gebruiken om een set van tien beleidsvoorschriften aan te duiden. Deze voorschriften konden landen die getroffen waren door een economische crisis helpen. De naam is afgeleid van de instituten die zich in Washington bevinden zoals de IMF (Internationaal Monetair Fonds), de Wereldbank evenals het Ministerie van Financiën in de Verenigde Staten.
Later zou deze term in een meer negatieve context geplaatst worden. Het staat hierbij voor een neoliberale ideologie waarbij marktpartijen meer invloed krijgen en de overheid een kleinere rol toebedeeld krijgt. Door overheidsinstellingen te privatiseren bestaat het risico dat noodlijdende regeringen delen van de staat verkopen aan de hoogste bieder die niet altijd het welzijn van de bevolking als prioriteit stellen. In 2017 kwam een grootschalig onderzoek van het Transnational Institute uit waarin werd geconcludeerd dat de prestaties van geprivatiseerde organisaties tekort schoten. Hierbij werden 835 projecten in 45 landen en meer dan 1600 gemeenten geanalyseerd.
De grens tussen privatisering en liberalisering is niet altijd even scherp te trekken, in beide gevallen stoot de regering (een deel van) de activiteiten af ten behoeve van de marktwerking.
Een bekend voorbeeld van privatisering in Nederland is de KPN die voortkwam uit de Koninklijke PTT Nederland NV. De organisatie met wortels tot aan het midden van de negentiende eeuw zou in 1989 zelfstandig worden, in 1994 zou een beursnotering volgen. Het ‘gouden aandeel’ werd in 2005 verkocht, sindsdien heeft de staat geen meerderheidsaandeel meer in deze organisatie. In 2006 werd de liberalisering van KPN voltooid.
ProRail is een voorbeeld van privatisering waarbij de regering nog steeds een belang heeft in het spoorwegennet dat voorheen NS ofwel de Nederlandse Spoorwegen heette. Deze constructie bestaat sinds 2005 met de doelstelling om deze organisatie in toenemende mate meer zelfstandig te laten opereren. De prestaties van ProRail worden regelmatig bekritiseerd, ook zou de aanbestedingswetgeving met voeten zijn getreden door contracten met een duur van 3,5 jaar te verlengen tot 10 jaar.
In 2019 is de privatisering van Holland Casino afgeketst. In het kader ‘vuur met vuur bestrijden’ zou de Nederlandse Staat in 1976 de strijd aangaan met illegale gokhuizen door hier een legaal alternatief tegenover te plaatsen. De laatste jaren zijn de kritieken op deze vorm van gesubsidieerd gokken toegenomen, ook vanuit andere Europese lidstaten. Toch bleek er voor het initiatief om Holland Casino te privatiseren niet voldoende draagvlak te bestaan.
Er is sinds het ontstaan van privatisering kritiek geweest op deze vorm van ondernemen. De Staat heeft diepe zakken en stelt zelf de regels op waar organisaties zich aan moeten houden. Dit zou het lastiger maken voor de concurrentie om voet aan de grond te krijgen. Deze kritieken waren al hoorbaar in de jaren negentig en duren nog steeds voort. Denk aan telecombedrijven die ooit zijn ontstaan uit de privatisering van nutsvoorzieningen. Bedrijven als KPN moesten uiteindelijk hun netwerk openstellen aan andere bedrijven om telecom diensten aan te mogen bieden. Zo is het mogelijk dat er meerdere aanbieders zijn die gebruik maken van dezelfde glasvezelkabel. Anders zou ieder bedrijf een eigen kabel moeten leggen. Coax en koperdraad voor de telefoon waren ooit door nutsbedrijven aangelegd en zijn later geprivatiseerd.
