Colportage is de deur-tot-deur verkoop van producten of diensten. In Vlaanderen wordt dit ‘leuren’ genoemd, een term die in Nederland een negatieve connotatie met zich meedraagt. Het is een vorm van verkoop dat tegenwoordig beperkt is tot een vrij smal aanbod aan diensten. Wat is de betekenis van colportage en wat doet een colporteur precies?
Producten en diensten kunnen in winkels worden verkocht of op markten. Als de verkoper buiten deze gevestigde locaties consumenten aanspreekt met als doel verkopen te verrichten dan wordt dit colportage genoemd. Straatventen kan tot colportage worden gerekend, in praktijk wordt het vooral geassocieerd met deur-tot-deur verkoop. Er is een vergunning nodig om op deze wijze producten of diensten aan te bieden, hoewel niet alle verkopers zich hier aan houden.
Als de vraag niet naar het aanbod komt, dan gaat het aanbod naar de vraag. Het concept bestaat eigenlijk al eeuwenlang, de moderne vorm van colportage ontstond tijdens de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. De bevolking was gewend aan verkoop door bijvoorbeeld melkboeren die deur-aan-deur kwamen, dit bood ruimte voor bedrijven om ook andere producten aan te bieden. Zo waren stofzuigers populair in deze periode. Het waren doorgaans producten waar een directe behoefte aan bestond en waar de verkoper ter plekke een demonstratie van kon geven. Later zou de verkoop van boeken zoals encyclopedieën of de leesmap vaak op deze wijze aangeboden worden.
Colportage beperkt zich momenteel vooral tot energieleveranciers en goede doelen organisaties. Ook glazenwassers maken gebruik van deze methode voor acquisitie. De verkoop van goederen komt niet vaak meer voor. Een vorm van colportage waarbij kinderen worden ingezet is de verkoop van Kinderpostzegels. Omdat de ‘verkoper’ er geen direct belang bij heeft bevindt deze vorm van verkoop zich op de grens van colportage, naast de goede intenties kun je wel vraagtekens zetten bij de wijze waarop kinderen worden ingezet voor dit soort acties. Ook het verspreiden van een religieuze boodschap zoals Getuigen van Jehova dit doen vertoont overeenkomsten met colportage.
In tegenstelling tot verkoop in een winkel kiest de consument er niet voor om benaderd te worden. Omdat de klant zich soms overdonderd voelt kunnen ze ingaan op een aanbod waar ze later spijt van hebben. Dit is geen onbekend gegeven bij colporteurs, die zich voornamelijk richten op wijken waar veel senioren wonen. Die zijn vanwege hun leeftijd en sociale opvoeding meer geneigd om in te gaan op een aanbod, zeker wanneer dit op een overtuigende en autoritaire wijze wordt gebracht. Daarom is het tegenwoordig mogelijk om binnen 14 werkdagen van aankoop af te zien, ook wel de ‘afkoelperiode’ genoemd. De aanbieder is binnen deze periode verplicht de overeenkomst te ontbinden.
Voor de afname in colporteurs zijn meerdere oorzaken aan te wijzen. Consumenten zijn zelf meer mobiel geworden, ze kunnen zelf naar de winkel gaan. Er bestaat een kleinere kans dat er iemand thuis is omdat meer mensen buitenshuis werken. Via internet en telefoon zijn soortgelijke transacties af te handelen, daarnaast vinden steeds meer mensen het niet prettig om aangesproken te worden aan de deur. De toename van beveiligingscamera’s voor de deur heeft er ook toe geleid dat minder mensen de deur openen als ze zien dat er een verkoper aan de deur staat.
Er zijn ook criminelen die colportage inzetten om een woning binnen te dringen of slachtoffers geld en bezittingen afhandig te maken. Deze gevaren en de soms zeer opdringerige toon van deur-aan-deur verkopers heeft deze vorm van verkoop een negatief imago gegeven. Zo zijn er stickers die bij de deurbel aangebracht worden waarop wordt aangegeven dat verkopers niet gewenst zijn. Deze stickers vertegenwoordigen geen juridische waarde, de meeste colporteurs zullen er wel rekening mee houden.
Een afwijkende vorm van colportage is de straatverkoop zoals de SRV-wagen of een ijswagen die door de straten rijdt. In dit geval vindt de transactie plaats op straat en niet direct aan de deur. De verkopers zoeken de klanten op in de thuissituatie en maken zich kenbaar zonder de klanten individueel te benaderen.
